Charakter portfela inwestycyjnego zależy od celów i oczekiwań inwestora. Mając pewien poziom zamożności można pozwolić sobie na oszczędzanie i inwestowanie wolnych zasobów pieniężnych w taki sposób, aby otrzymywać z nich, w mniej lub bardziej regularnych odstępach czasu, dodatkowe wpływy (zachowując realną wartość zainwestowanych środków). Pieniądze te mogą być przeznaczane na różne cele. Przykładowo mogą one posłużyć na dodatkowe przyjemności (np. wyjazd na wakacje), jako wsparcie finansowe dla najbliższych (rodziców lub dzieci) bądź na zasilanie stowarzyszeń i organizacji charytatywnych, którym rentier chce pomagać. Portfel rentierski może być budowany na różne sposoby, przy użyciu szeregu odmiennych produktów finansowych i strategii inwestycyjnych. Istnieje jednak kilka uniwersalnych zasad, na które – niezależnie od wielkości tegoż portfela – należy zwrócić szczególną uwagę.
OCZEKIWANIA NA PIERWSZYM MIEJSCU
Podstawowym pytaniem, które powinien postawić sobie każdy inwestor przed podjęciem jakichkolwiek działań, powinno być pytanie o cel inwestowania. Oczywiście każda osoba zdefiniuje go indywidualnie. Jedni szukają zabezpieczenia na emeryturze, inni marzą o kupnie dobrego samochodu lub domu, jeszcze inni chcą przekazać swoim dzieciom określone wsparcie finansowe. Oczywiście horyzont czasu ma również niebagatelne znaczenie. Cele inwestycyjne mogą być określone w sposób bardzo precyzyjny, jak i dość ogólnie – ale jasne oczekiwania co do działalności inwestycyjnej zawsze znacząco ułatwiają dobór odpowiednich rozwiązań do budowanego portfela.
Określając oczekiwania inwestycyjne, powinno się zacząć od ustalenia, po pierwsze: jakie dany inwestor ma możliwości inwestowania, czyli ile środków i w jakich okresach (jednorazowo czy też okresowo przez jakiś czas) jest w stanie przeznaczać na inwestycje. Tworząc portfel rentierski, wychodzi się zazwyczaj z założenia, iż jest dostępna określona, wolna kwota pieniędzy, która może być okresowo zwiększana (jeśli dodatkowe dochody będą przekraczać bieżące wydatki).
Drugim, bardzo istotnym aspektem jest określenie jaki poziom ryzyka inwestycyjnego jest on w stanie ponieść. Świadomy inwestor doskonale wie, że nie ma zysku bez ryzyka, a prawa ekonomii mówią, że im większego zysku inwestor oczekuje, tym większe ryzyko musi zaakceptować. Poziom ryzyka portfela powinien być determinowany przede wszystkim przez charakter inwestora (jego indywidualny poziom skłonności do ponoszenia ryzyka), poziom jego wiedzy ekonomicznej, doświadczenie, wiek, sytuację rodzinną oraz stopień zamożności. Wszystkie te elementy razem tworzą profil inwestora, którego dobre scharakteryzowanie, jest niezwykle istotne przy określaniu dalszych działań inwestycyjnych.
Kolejnym punktem jest określenie jakiego wyniku inwestycyjnego oczekujemy. Oczywiście każdy chętnie powie, iż oczekuje zysku sięgającego nawet kilkudziesięciu procent rocznie. Jednak powinno być to skorelowane z możliwościami oraz akceptowalnym poziomem ryzyka. Inwestor powinien również jasno określić czy oczekuje okresowych dochodów, które będą zwiększały budżet domowy, czy też celem jest maksymalne zwiększenie wartości inwestycji w danym okresie (możliwe są oczywiście również wszelakie kombinacje powyższych).
Przykładowo: rentier może chcieć raz na kwartał zabierać rodzinę na zagraniczne wakacje. W takim przypadku portfel inwestycyjny powinien być zbudowany przy użyciu takich instrumentów, które pozwolą regularnie otrzymywać zakładaną kwotę pieniędzy na rachunek bankowy inwestora, pozostawiając oczywiście potencjał do, co najmniej, zachowania realnej wartości całego portfela.
Mając zdefiniowane oczekiwania można przystąpić do tworzenia portfela inwestycji. Istotny jest dobrze przemyślany dobór rozwiązań oraz partnerów – czyli firm pośredniczących, które pomogą rentierowi wyszukać odpowiednie produkty inwestycyjne. W zależności od poziomu wiedzy oraz ilości dostępnego czasu można samemu dobierać inwestycje oraz zlecać ich kupno i sprzedaż za pomocą rachunków maklerskich lub internetowych platform inwestycyjnych. Można również zdecydować się na przekazanie, w mniejszym lub większym stopniu, kontroli nad wolnymi środkami inwestora pod opiekę profesjonalistów, zajmujących się wsparciem w poszukiwaniu odpowiednich rozwiązań inwestycyjnych lub też nawet prowadzącym kompleksową działalnością inwestycyjną w imieniu inwestora. Szczególnie przydatne mogą być tu usługi private banking’u, asset management’u lub też family office.
KAPITAŁ POD OCHRONĄ
Budując efektywny portfel należy pamiętać o tym, aby dobierać różne klasy aktywów. Przykładowy cel pod tytułem „Wakacje z rodziną co kwartał” można osiągnąć dobierając w odpowiednich proporcjach, np. obligacje (zapewniające okresowy dochód) oraz akcje i inwestycje akoniunkturalne, których zadaniem jest ochrona (i wzrost) realnej wartości portfela.
Skuteczna ochrona realnej wartości kapitału powinna być jednym z nadrzędnych celów w przypadku portfela rentierskiego, o którym trzeba pamiętać podczas dobierania kolejnych rozwiązań inwestycyjnych. W procesie budowania portfeli inwestycyjnych, nie tylko rentierskich, istotnym pojęciem jest dywersyfikacja. Znane wśród inwestorów powiedzenie „nie wkładaj wszystkich jaj do jednego koszyka” idealnie definiuje to pojęcie.
O skutecznej dywersyfikacji nie można mówić, jeśli portfel składa się tylko z kilku produktów inwestycyjnych. Istotne jest to, aby dobierać różne klasy aktywów (obligacje, akcje, różne grupy funduszy inwestycyjnych, itp.), z różnych sektorów gospodarki, najlepiej z różnych państw i denominowanych w różnych walutach. Należy oczywiście pamiętać o tym, aby nie dobierać rozwiązań na ślepo – muszą one być zgodne z przyjętymi celami inwestycyjnymi oraz możliwościami inwestora.
Dobrze zdywersyfikowany portfel inwestycyjny powinien posiadać od 20 do 50 pozycji, choć granica ta jest dość płynna w zależności od jego charakteru. Jeżeli inwestor chce zachować rozsądny poziom bezpieczeństwa, ekspozycja na jedno aktywo nie powinna przekraczać 10 proc. wartości całego portfela. Z drugiej strony często mówi się także o przedywersyfikowaniu, czyli sytuacji, kiedy inwestor ma zbyt dużo różnych inwestycji, tak iż nie jest w stanie ich skutecznie kontrolować. Koszty dywersyfikacji są wtedy wyższe niż korzyści z niej wynikające. Poziom dywersyfikacji powinien być determinowany przez przyjęte cele inwestycyjne, poziom wiedzy i doświadczenia w inwestowaniu oraz ilość wolnego czasu przeznaczanego na działalność inwestycyjną.
Część rozwiązań inwestycyjnych ma wbudowane, dodatkowe mechanizmy, częściowo zabezpieczające inwestora – takie jak poręczenia, gwarancje, opcje odkupu czy zabezpieczenia w aktywach. W portfelu o charakterze rentierskim takie inwestycje, zwłaszcza pod postacią obligacji korporacyjnych, powinny mieć znaczący udział. Pozwalają one na ograniczenie ogólnego ryzyka inwestycyjnego oraz zapewniają okresowy dochód dla właściciela.
PŁYNNOŚĆ NA WSZELKI WYPADEK
Portfel rentierski z założenia powinien cechować się pewnym poziomem płynności, czyli w miarę swobodnego dostępu do części ulokowanego kapitału. Dobierając produkty inwestycyjne należy pamiętać, iż część z nich może mieć wpisane w warunkach emisji nawet kilkunastomiesięczne okresy tzw. lock-up, oznaczające, iż przez ten okres inwestor nie może wycofać się z danej inwestycji. Portfel rentierski powinien zatem zawierać pewien udział aktywów notowanych na giełdach papierów wartościowych. Instrumenty takie pozwalają realizować cele w postaci generowania okresowych dochodów lub też wzrostu wartości realnej inwestycji, a z drugiej strony – w momentach kiedy potrzebna będzie większa kwota pieniędzy na zaplanowane (lub też nieprzewidziane) wydatki – możliwe będzie dość szybkie spieniężenie części portfela.
O kwestii płynności powinno się myśleć już na etapie formułowania celów inwestycyjnych, a także określania dostępności kapitału do inwestycji oraz zapotrzebowania na gotówkę w przyszłości. Jeśli np. za pół roku inwestor planuje ślub córki, raczej nie powinien lokować środków przeznaczonych na ten cel w agresywne rozwiązania inwestycyjne. Jeśli natomiast możliwe jest określenie, że w określonym, dłuższym horyzoncie czasu, będzie potrzeba poniesienia pewnych wydatków (przykładowo: kupna mieszkania dla dziecka, kiedy za cztery lata pójdzie na studia), istnieje większa możliwość przygotowania się do tego z wyprzedzeniem. Należy w takim przypadku dobierać takie aktywa, aby w określonym czasie była możliwość wycofania pewnej kwoty na pokrycie zaplanowanych wydatków.
Często jesteśmy także zaskakiwani koniecznością ponoszenia wydatków wcześniej nieprzewidzianych. Świadomy inwestor posiada, poza portfelem inwestycyjnym, odpowiednią „poduszkę bezpieczeństwa”¸ pozwalającą je pokrywać – ale może się zdarzyć i tak, że ta kwota będzie niewystarczająca. Istotne jest wtedy posiadanie odpowiedniej płynności w części portfela inwestycyjnego. Udział inwestycji płynnych powinien być skorelowany z sytuacją inwestora oraz jego oczekiwaniami.
NIEZBĘDNY STAŁY MONITORING
Raz zbudowany portfel inwestycyjny nie może być pozostawiony bez opieki. Koniunktura na rynkach finansowych stale się zmienia. Również sytuacja (finansowa, rodzinna, zawodowa) inwestora jest dynamiczna, co może mieć znaczący wpływ na oczekiwane cele inwestycyjne. W zależności od dostępnego wolnego czasu inwestor powinien regularnie dokonywać przeglądu posiadanych aktywów oraz aktualnej sytuacji na rynkach finansowych. Nawet jeśli zarządzanie portfelem jest oddane w całości zewnętrznej firmie, należy regularnie kontrolować wyniki oraz poziom realizacji przyjętych celów.
Z biegiem czasu i wraz z rosnącymi fluktuacjami na rynkach, konieczna jest okresowa aktualizacja celów inwestycyjnych oraz zmiany alokacji aktywów. Czasem może się okazać, że inwestycja, która jakiś czas temu idealnie pasowała do całości portfela, nie spełniła pokładanych w niej nadziei. Należy pamiętać, że złe decyzje są normalną częścią procesu inwestowania. Prawdopodobieństwo ich dokonania inwestor może redukować poprzez poprawne określenie oczekiwań, edukację, zdobywanie doświadczeń oraz korzystanie ze wsparcia profesjonalistów. Nie należy się bać przyznania do błędu – znacznie lepiej zawczasu wyjść z nietrafionej inwestycji niż tracić na niej przez kolejne okresy.
INWESTUJ ŚWIADOMIE
Podsumowując – rentierskie inwestycje na rynkach finansowych wymagają przestrzegania pewnych zasad. Ważne jest określenie celu inwestycyjnego, dopasowanego do obecnej sytuacji i możliwości inwestora. Należy tak dobierać aktywa, aby realizowały przyjęte cele oraz zapewniały określony poziom bezpieczeństwa. Ważne jest zwrócenie uwagi na dywersyfikację portfela (produktową, branżową, geograficzną, itp.) oraz potrzeby płynnościowe inwestora. Dobry portfel o charakterze rentierskim posiada różnorodne produkty inwestycyjne, dobrane w taki sposób, iż część z nich generuje okresowe wpływy na konto inwestora, a część ma za zadanie zwiększanie wartości całego portfela.
Aby móc skutecznie zarządzać indywidualnym portfelem rentierskim, niezwykle istotny jest dobór odpowiednich partnerów – firm wspierających działalność inwestycyjną. Świadomy rentier współpracuje z podmiotami, które potrafią dostosować zakres świadczonych usług do sytuacji, stanu wiedzy i możliwości. Wsparcie takie jest bezcenne, zwłaszcza w trudniejszych okresach w życiu inwestora.
Tomasz Duda,
Investment Portfolio Manager
Artykuł opublikowany w magazynie Businessman.pl (12/2017)