W dynamicznie zmieniającym się środowisku prawnym i gospodarczym właściciele firm, inwestorzy oraz osoby zarządzające dużym majątkiem poszukują narzędzi, które pozwolą im nie tylko na optymalizację podatkową, ale także na skuteczne planowanie sukcesji, ochronę majątku oraz zarządzanie ryzykiem. W Polsce coraz częściej sięga się po zaawansowane struktury prawne, takie jak trusty, fundacje rodzinne czy spółki celowe. Czym się one różnią i które z nich są rzeczywiście dostępne w krajowym porządku prawnym?
Trust – instytucja (jeszcze) niepolska
Co to jest trust?
Trust to struktura prawna pochodząca z systemu common law (prawo anglosaskie), w której osoba przekazująca majątek (settlor) powierza go zarządcy (trustee), działającemu na rzecz beneficjenta (beneficiary). Trust nie jest osobą prawną, lecz relacją prawną opartą na zaufaniu.
Czy trusty działają w Polsce?
Nie – Polska nie uznaje trustów jako instytucji wewnętrznego prawa cywilnego. Nie ma ich w Kodeksie cywilnym, ani w przepisach o organizacjach. Co więcej, z racji systemu prawa kontynentalnego, konstrukcja trustu nie znajduje pełnego odpowiednika w polskim prawie.
Trusty zagraniczne
Polscy obywatele mogą zakładać trusty w jurysdykcjach, które na to pozwalają (np. Cypr, Jersey, Malta, Szwajcaria). Jednak polskie organy podatkowe mogą zakwestionować skutki podatkowe takich działań, powołując się na przepisy dotyczące obejścia prawa i raportowania schematów podatkowych (MDR).
Fundacja rodzinna – nowa możliwość w Polsce
Czym jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna to nowa instytucja prawna, dostępna w Polsce od 22 maja 2023 roku, stworzona z myślą o sukcesji majątku w firmach rodzinnych. Jej celem jest ochrona i pomnażanie majątku oraz zapewnienie ciągłości firmy bez konieczności jej dzielenia między spadkobierców.
Kluczowe cechy:
- Może gromadzić, zarządzać i wypłacać środki określonej grupie beneficjentów.
- Jest osobą prawną.
- Może prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie.
- Umożliwia kompleksowe planowanie sukcesji bez konieczności dziedziczenia majątku w tradycyjny sposób.
Korzyści:
- Ochrona majątku rodzinnego.
- Planowanie sukcesji bez konieczności dzielenia udziałów.
- Przejrzystość i bezpieczeństwo prawne.
Ryzyka i wyzwania:
- Nowość instytucji – ograniczona praktyka orzecznicza.
- Potrzeba profesjonalnego doradztwa przy jej tworzeniu.
- Skomplikowane relacje podatkowe, zwłaszcza przy wypłatach świadczeń.
Spółki celowe (SPV – Special Purpose Vehicle)
Co to jest spółka celowa?
Spółka celowa to spółka prawa handlowego powołana do realizacji konkretnego celu – np. jednej inwestycji, projektu deweloperskiego, czy przechowywania aktywów (nieruchomości, udziałów, znaków towarowych). Najczęściej przyjmuje formę spółki z o.o., komandytowej lub akcyjnej.
Główne zastosowania:
- Oddzielenie ryzyka operacyjnego od majątku głównego.
- Organizacja dużych projektów inwestycyjnych.
- Strukturyzowanie finansowania zewnętrznego.
- Zarządzanie nieruchomościami komercyjnymi.
- Holding inwestycyjny lub portfelowy.
Korzyści:
- Elastyczność strukturalna.
- Ograniczenie odpowiedzialności.
- Możliwość łatwej sprzedaży całości udziałów.
- Optymalizacja podatkowa w połączeniu z innymi formami (np. estoński CIT, fundacja rodzinna jako właściciel SPV).
Potencjalne ryzyka:
- Konieczność prowadzenia pełnej księgowości.
- Koszty związane z rejestracją i obsługą spółki.
- Ryzyko nadużycia formy spółki w kontekście tzw. klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania.
Inne dostępne struktury powiązane z zarządzaniem majątkiem i sukcesją
- a) Fundacje zagraniczne (Liechtenstein, Malta, Austria)
Choć fundacje jako takie nie były do niedawna dostępne w Polsce, wielu przedsiębiorców zakładało fundacje prywatne za granicą. Obecnie jednak, dzięki polskiej fundacji rodzinnej, dostępne są podobne mechanizmy w kraju.
- b) Spółki komandytowe i komandytowo-akcyjne
Popularne jako struktury podatkowo-inwestycyjne, zwłaszcza przed zmianami w opodatkowaniu CIT. Nadal używane do określonych celów, choć w nowym reżimie mniej popularne.
- c) Holding krajowy z estońskim CIT
Dzięki estońskiemu CIT holdingi rodzinne mogą skutecznie reinwestować zyski, nie płacąc podatku dochodowego aż do momentu wypłaty dywidendy.
Którą strukturę wybrać?
Wybór optymalnej formy zależy od celów właściciela:
| Cel | Najlepsza struktura |
| Planowanie sukcesji | Fundacja rodzinna |
| Ochrona majątku | Fundacja rodzinna, SPV, fundacja zagraniczna |
| Prowadzenie inwestycji | Spółka celowa (SPV) |
| Inwestycje zagraniczne | Trust (zagraniczny), fundacja zagraniczna |
| Optymalizacja podatkowa | SPV z estońskim CIT, holdingi, fundacje |